به طور کلی، اولین چاخانه جهان به انتقال اطلاعات به مخاطبان از طریق تصاویر، متون، اعداد و نمودارها اشاره داشت. این انتقال اطلاعات معمولاً به شکل چاپ بر روی یک فرم، کتاب، روزنامه یا سایر وسایل مشابه در تیراژهای مختلف انجام می‌شود. اصطلاح “چاپ” از واژه قدیمی‌تری به نام “چهاپ کی” اشتقاق می‌یابد، که به معنای فشردن یا نقش و اثر گذاری بر روی سطوح مختلف متنوع است. برخی از افراد “چاپ” را به معنای نمایاندن و اثر گذاری متون و نمودارها روی سطوح مختلف می‌پندارند. در این مقاله قصد داریم تاریخچه صنعت چاپ را، از ابتدا تا توسعه آن در ایران و جهان به تفصیل بررسی کنیم. امیدواریم با مطالعه این مقاله جوپنزا، شرکت خدمات طراحی و چاپ، به نکات ارزشمند و کاربردی در زمینه چاپ دست پیدا کنید.
اولین چاپخانه جهان
پیش از اختراع اولین چاخانه جهان، کتاب‌ها به صورت دستی تکثیر می‌شدند. در شهرهای یونانی آتن و الکساندریه، و همچنین در روم، نساخان و نویسندگان برخی از شاهکارهای ادبی را دستی تکثیر می‌کردند و این عمل در طول دوران وسطی ادامه داشت. ارزش کتاب به حدی بالا بود که، تعداد معدودی از افراد قادر به تهیه آن بودند. از اینرو، در دورانی که جستجو و پیشرفت حاکم بود، امکان دسترسی به مطالعه و تحقیق محدود بود. در اغلب دوران وسطی، از پوست گوسفند و گوساله برای نوشتن استفاده می‌شد. از قرنی پیش از شارلمانی به بعد، پاپیروس دیگر مورد استفاده قرار نگرفت.
معتقدیم که کاغذ به عنوان محصول ابتدایی از جهان اسلام به اروپا وارد شد، زیرا کاغذ، اول در مناطقی از ساحل مدیترانه که با سرزمین‌های اسلامی ارتباط مستمر داشتند، مشاهده شد. مسلمانان، تکنیک‌های تولید کاغذ را از چینی‌ها آموخته بودند. برای ساختن کاغذ، الیاف گیاهی را خرد می‌کردند و خمیر می‌ساختند. این خمیر را به صورت لایه نازک و یکنواخت روی سطحی پهن پخش می‌کردند و سپس می‌فشردند تا آبش را از خود دور کند. سپس الیاف را به هم می‌فشردند. در پایان دوران وسطی (و به ویژه هنگامی که چاپ رایج شد)، کاغذ به عنوان جایگزینی برای پوست و پاپیروس مورد استفاده قرار گرفت.
صنعت چاپ
منشأ دقیق صنعت چاپ مورد تعامل و تأثیر اندکی از تاریخ‌ها و مطالبات مختلف است. اگرچه شپل فوگل این موضوع را از مهم‌ترین اختراعات تکنولوژی تمدن غربی می‌داند، مورخان و نویسندگان مختلفی همچون هنری لوکاس منشأ چینی را نادیده می‌گیرند و بر این باورند که این هنر از چین به اروپای غربی منتقل شده است. بنابراین، تاریخچه دقیق صنعت چاپ در یک مرز ابهام قرار دارد.
آبدالحسن آذرنگ در کتاب خود نیز به نقش چین در ابداع اولین چاخانه جهان اشاره می‌کند. او می‌نویسد: “در حدود سال ۱۰۴۰ میلادی، کیمیاگر چینی به نام “پی شنگ” از گل و نوعی چسب ویژه، ترکیبی جدید به وجود آورد و با آن حروفی متحرک ساخت. پس از تشکیل حروف متحرک، این حروف را پخته و سفت می‌کردند. پی شنگ حروف را کنار هم قرار می‌داد و با یک وسیله فلزی آنها را محکم می‌کرد و بر روی آنها مخلوطی از رزین، موم و خاکستر می‌مالید و صفحه حروف را به آرامی حرارت می‌داد. پس از انتقال نقش حروف بر روی کاغذ و تکثیر آنها، مجدداً حروف را به آرامی حرارت می‌دادند و آنها را از یکدیگر جدا می‌کردند. این اختراع پی شنگ به عنوان راه حلی برای تولید حروف چاپی با حروف متحرک شناخته می‌شود.
تاریخچه صنعت چاپ در ایران
تاریخ چاپ در ایران به پنج قرن پیش از میلاد مسیح یعنی به دوران پادشاهان هخامنشی و مهرهای سلطنتی می‌رسد که برای تأیید احکام و فرمان‌های حکومتی از آنها استفاده می‌کردند. ورود واژهٔ چاپ به زبان فارسی را به اواخر قرن هفتم هجری و زمان سلطنت گیخاتوخان، پسر اباقاخان مغول (۶۹۰–۶۹۴ق) نسبت می‌دهند. نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویان بازمی‌گردد که کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی را چاپ کردند. در دوره حکومت نادرشاه افشار به گزارش دو سیاح خارجی جزوه‌هایی به لاتینی و عربی در ایران چاپ و پخش شد. اما این در دوران ولایت عهدی عباس میرزای نایب السلطنه است که صنعت چاپ در ایران به‌طور جدی آغاز و شکل می‌گیرد. زمان فتحعلیشاه قاجار خواهان پیشرفت‌های نظامی و سیاسی بود، به ویژه برای تعلیم و آموزش سپاه شکست خورده در جنگ‌های با روس و دیگر علوم لازم، به ضرورت رفع عقب ماندگی‌های محسوس در آن زمان؛ در این میان چاپخانه‌ای لازم بود که به نشر روزنامه و کتاب‌های آگاهی دهنده به ویژه کتاب‌های علمی اختصاص یابد. این مهم سرانجام با حمایت و پی‌گیری‌های او محقق شد. بدین ترتیب، او بنای نخستین چاپخانه‌ای را گذاشت که در ایران، به زبان فارسی و با روش چاپ سربی، به نشر کتاب پرداخت. پیدایش چاپ تصویری در ایران به زمان محمد شاه بر می‌گردد. نخستین کتاب شناخته شده‌ای که چاپ مصور شد، کتاب «لیلی و مجنون» مکتبی بود که در سال۱۲۵۹هـ. ق به چاپ رسیده‌است.
چاپ روزنامه در ایران
روزنامهٔ وقایع اتفاقیه به عنوان اولین روزنامهٔ دولتی و دومین روزنامهٔ ایرانی نیز از شماره ۴۷۰ (مورخ پنج شنبه ۲۱ محرم ۱۲۷۷) به بعد، مصور است و در مدت چهار سال ۸۸ شماره آن را مصور چاپ کرده‌اند. از آن پس، بهره‌گیری از چاپ مصور به تدریج در روزنامه‌های دیگر نیز معمول شد. اولین فرد ایرانی که چاپ تصویری را فرا گرفت، آقا میرزا عبدالمطلب نقاش باشی اصفهانی بود. میرزا عبدالمطلب از طرف امنای دولت به فرنگ فرستاده شده و در آن جا چاپ تصویری آموخته بود. وی از هوشمندان عصر خود بود و افراد دیگری از جمله آقا میرزا ابوتراب نقاش مخصوص وزارت انطباعات چاپ مصور را از او فراگرفته‌اند.
در نظر داشته باشیم که میان چاپ سنگی مصور و چاپ سربی مصور تفاوت بود. تاریخچه صنعت چاپ در ایران به قرن پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد، در دوران حکومت هخامنشیان و مهرهای سلطنتی برای تصدیق احکام حکومتی از چاپ استفاده می‌شد. ورود واژه “چاپ” به زبان فارسی در اواخر قرن هفتم هجری و در دوران حکومت گیخاتوخان، پسر اباقاخان مغول (۶۹۰–۶۹۴ ق) قرار دارد.
سوالات متداول
1- چه کسی چاپخانه را اختراع کرد؟
اولین چاخانه جهان به وسیله یوهانس گوتنبرگ، یک مخترع و چاپکار آلمانی در قرن پانزدهم اختراع شد. او از فونت‌های قابل تعویض و ماشین‌های چاپ برای ایجاد این نسخه اولیه از چاپ استفاده کرد.
2- اولین چاپ در جهان چه بود؟
اولین چاپ در جهان، مشهور به “گوتنبرگ 42 خطی” بود. این کتاب مذهبی به نام “دیوانکده مشهور” یا “بایبل گوتنبرگ” نیز شناخته می‌شود و توسط یوهانس گوتنبرگ در قرن پانزدهم چاپ شد. این اثر تاریخ چاپ را آغاز کرد و تأثیر فوق‌العاده‌ای بر جهان چاپ و انتقال دانش داشت.
سخن پایانی
اولین چاخانه جهان نمادی از پیشرفت انسان در حوزه چاپ و منتشر کردن اطلاعات بود. تاریخ ابتدایی چاپ در جهان به قرن پانزدهم باز می‌گردد که گوتنبرگ ابتکار چاپ با کاربرد فونت‌های قابل تعویض و ماشین‌های چاپ را به عهده گرفت. از آن زمان، صنعت چاپ به سرعت گسترش یافت و تأثیر بسزایی بر فرهنگ و تمدن انسانی داشت. اولین چاپخانه جهان نمادی از رشد فناوری در انتقال اطلاعات و دستیابی به دانش به جمع‌آوری کتب و چاپ آنها بود. برای کسب اطلاعات بیشتر و استفاده از خدمات چاپ ، شما می‌توانید با شرکت جوپنزا با شماره تلفن 5602 2292 021 تماس حاصل نمایید.